Oct 17

Тасаррруфи Аншан ва тулӯъи сулолаи Ҳахоманишиён – ишораи дигаре ба андешаҳои Куруш

Мувофиқи навиштаҳои Геродот ва дигар муаррихоне, ки дар заминаи таърихи Эрони Бостон таҳқиқ кардаанд ва кашфиёти бостоншиносон Ҳахоманиш аз бузургони Порс дар нахустин моҳи тирамоҳи (октябр) соли 675 пеш аз мелод, шаҳри Аншан воқеъ дар 46 километрии шимоли Шероз имрӯзро тасарруф кард, ки тулӯъи сулолаи Ҳахоманиш аст. Шаҳри Аншан яке аз ду пойтахти Элом буд. Пойтахти дигари Элом шаҳри Шуш буд. Бо ин фатҳ асоси империяи Эрон гузошта шуд, ки ҳафт даҳа баъд Куруши Дувум (Куруши Кабир) бо тасарруфи Бобул онро такмил ва дар соли 539, пеш аз мелод дар ҳамин шаҳр онро эълом дошт, ки шарҳи он дар устувонаи Куруш омадааст. Ин устувонаи сафолӣ, ки дар музеи Британия нигаҳдорӣ мешавад, дар кашфиёти бостоншиносии Бобул соли 1879 ба даст омад. Ҳамин устувона нахустин маншури Милал ва эъломияи ҳуқуқи башар шинохта шуда, ки санаде арҷманд ва аз ифтихороти башар аст. Дар ин устувона Куруш аз як ҳукумати ҷаҳоне иборат аз миллатҳои муттаҳиди мустақил ва баробарҳуқуқ ном бурда ва таъкид бар риояти ҳуқуқ ва озодиҳои инсонӣ ва ҳукумат кардан бо ризоияти миллат (демократия) ва ҳифзи ҷону мол ва ҳайсияти афрод ва сохти дунёӣ ба дур аз тарс ва беқонунӣ ёд кардааст.     Пас аз Ҳахоманиш, ба тартиб Тейспис, Куруши Аввал, Ориёрамнес ва Комбизи Аввал бар Порс ба пойтахте Аншан ҳукумат карда буданд. Куруши Дувум набераи подшоҳи вақти Мод буд. Падари Куруш бо ҳадафи муттаҳид сохтани ду тоифаи эронии Мод ва Порс бо Мандана духтари подшоҳи Мод, ки модари ӯ низ духтари подшоҳи Лиди (Анатоли) буд издивоҷ карда буд. Бинобар ин, Куруш худро вориси ҳукумати ҳамаи Эронзамин медонист ва кишварро якпорча кард ва зери назари як давлати марказӣ қарор дод. Вай ба ахлоқиёт ва шууни инсонӣ таваҷҷӯҳи хос дошт ва ҷанги ӯ бо қавми массагетҳо дар минтақаи Фароруд асосан ба ин далел буд, ки ин қавм ҳурмати издивоҷро риоят намекард ва муоширати зану мард ва ҳамбистар шудан дар ҳузури дигаронро айб намедонистанд ва чун аз саҳроҳои шимолитар ба минтақаи Тоҷикистони имрӯз наздик шуданд, Куруш воҳима кард, ки услуби зиндагӣ ва равиши муоширатҳои онон ба Эронзамин ворид нашавад, ки ба ҷангашон шитофт, ки дар соли 529 пеш аз мелод ҷон бохт ва ҷасади ӯро ҳамон тавр, ки васият карда буд ба зодгоҳаш бозгардонданд ва дар Посоргод дафн карданд ва қабри ӯ дар тӯли 25 аср аз газанди эмин монда ва то замони мо расидааст ва инак рисолати муҳофизати он бар ӯҳдаи мо (ҳамаи эронитаборҳо) аст.

Ибни Батута дар Шероз

Муаррихон октябри соли 1347 мелодӣ ба унвони моҳе унвон кардаанд, ки дар он Ибни Батута ҷуғрофидон ва сафарноманависи марокашӣ дар шаҳри Шероз дар бораи Саъдӣ мутолиа мекард ва дар пайи он Саъдиро натанҳо як шоир ва нависанда (устоди сухан) балки як файласуфи бузург ва як омӯзгор ва андарзгӯи беҳамто ба ҷаҳон муаррифӣ кард. Ибни Батута бархе аз ашъори Саъдиро ба форсӣ нақл кардааст, аз ҷумла:     Тани одамӣ шариф аст ба ҷони одамият     На ҳамин либоси зебост нишони одамият     Агар одамӣ ба чашм асту даҳону гӯшу бинӣ     Чи миён нақши девор ва миёни одамият          Ва шеъри          Бани одам ва ....          Ибни Батута, ки дар соли 1304 мелодӣ дар Танҷа ба дунё омада буд, пажӯҳиши ҷаҳонгардиро аз 22 солагӣ оғоз кард ва аз шимоли Офриқо ҳамаи Ховари Миёна, аз ҷумла Эронзамин, ҷануби Русия, Чин, Ҳинд, Индонезия, ва Офриқои Шарқӣ дидан кард ва мутолиоти лозим барои навиштани китоби худро анҷом дод. Вай пас аз дидори аз кишвари Мали дар соли 1352 мелодӣ, аз тариқи саҳрои Офриқо ба меҳани худ баргашт. Ибни Батута дар ин сафарҳо гоҳе ба унвони сафири сайёри кишвари Мағриби Арабӣ ҳам амал мекард ва мекӯшид, ки миёни Марокаш ва давлатҳои мавриди боздид ҳусни тафоҳум барқарор бошад.

Ҳамлаҳои Аҳмадхони Дуронӣ ба Ҳинд, ки инглисиҳо саргарми балъидани он буданд ва ...

Аҳмадхон (Аҳмадшоҳ) 17 октябри соли 1759, Аҳмадхони Дуронӣ севумин ҳамлаи низомии худро ба Ҳиндустон оғоз кард. Вай дар тӯли ҳафт сол се бор ба он сарзамин ҳамлаи низомӣ кардааст. Аҳмадхон дар артиши Эрон як генерал буд, ки пас аз табаддулоти низомӣ 10 июни соли 1747 бар зидди Нодиршоҳи Афшор ва қатли ӯ ба зодгоҳаш Афғонистон баргашт ва бо истифода аз ошуфтагии авзоъи Эрон худро амири афғонҳо хонд, ки то он замон ҳамвора эронӣ хонда мешуданд. Аҳмадхон, ки дар ҷараёни тасарруфи Ҳинд аз тарафи Нодир дар моҳи марти 1739 як афсари артиши Эрон буд, дар се ҳамлаи худ ба Ҳинди шимолу ғарбӣ ин минтақаро тасарруф кард.     Нахустин ҳамлаи низомии Аҳмадхон ба Ҳинд, ки афғонҳо ӯро Аҳмадшоҳ мехонданд, ки дар замони худ Қандаҳорро обод ва сохтмонҳои сершуморе бино кард – ва ба тасарруфи Лоҳур анҷомид, дар соли 1752 сурат гирифт. Ҳамлаи дувум дар соли 1707 анҷом шуд. Дар ҷараёни ин ҳамла шаҳри Деҳлӣ 29 январи ҳамин сол ба тасарруфи Аҳмадхон даромад. Ҳамлаи дувум дар соли 1757 анҷом шуд. Дар ҷараёни ин ҳамла шаҳри Деҳлӣ 28 январи ҳамин сол ба тасарруфи Аҳмадхон даромад. Тасарруфи Деҳлӣ ба дасти Аҳмадхон, давлати Ҳиндустонро беш аз ҳамеша заиф кард ва ин вазъият ба манфиати инглисиҳо тамом шуд, ки дар он замон бо Фаронса бар сари хӯрдани шибҳи қораи Ҳинд рақобат доштанд. Вай дар ҳамин сол тамоми Панҷобро тасарруф кард.     Ҳамлаҳои сегонаи Аҳмадхон ба Ҳинд дар ҳоле сурат мегирифт, ки Роберт Клайв, инглисии саргарми тасарруфи шарқ ва ҷануби шарқии Ҳинд, аз ҷумла Бангол буд ва миёни ӯ ва фаронсавиён бархӯрдҳое сурат мегирифт, ки марги Аливердихон, ҳокими Бангол дар 21 апрели соли 1756, ба шиддат пешравии инглисиҳоро дар шарқи Ҳиндустон мунҷар шуд ва ...     Аҳмадхон барои таъмини иттиҳоди миёни тоифаҳои афғон талоши бисёр кард ва ба ҳамин далел бисёре аз муаррихон ӯро бунёдгузори Афғонистон медонанд. Афғонистон номе аст, ки инглисиҳо ба он додаанд ва сипас умумӣ шудааст.     Дар ҳамон замон Роберт Клайв ба Ландан, ки аз ҳамлаҳои афғонҳо ба Ҳинд нигарон шуда буд, гузориш дод, ки нигарони афғонҳо нест, зеро вуҷуди тоифаҳои сершумори афғон, ки давлати марказии Эрон дар тӯли қарнҳо ҳар кадомашонро дар умури дохилӣ мустақил ва худраъй ба бор овардааст, монеъ аз он мешавад, ки барои муддати тӯлонӣ зери байрақи як сарвар қарор гиранд ва муттаҳиди воқеӣ бошанд. Ба илова, шиъаёни афғон зери бори сунниҳо, ки дар аксарият ҳастанд, намераванд. Тоҷикҳо ва хуросониҳо, ки дар шимолу ғарб сукунат доранд, чун шаҳрнишин ва босаводанд, худро беш аз тоифаҳои дигар сазовори ҳукумат медонанд ва бо ин вазъият ва далелҳои дигар таъмини иттиҳод миён онон агар маҳол набошад, бисёр душвор аст, ва ман ба далелҳои бисёр бо пуштунҳо вориди созиш намешавам, зеро ба аҳдшиканӣ маъруф ҳастанд.

Зодрӯзи Рита Ҳайворт

Рита Ҳайворт (Rita Hayworth) Рита Ҳайворт, бозигари филмҳои синамоӣ, ки дувумин шавҳари ӯ Алихон Маҳаллотӣ, писари Оқохон пешвои вақти исмоилиҳо буд ва духтаре ба номи Ёсмин дорад, 17 октябри соли 1919 ба дунё омад. Падари ӯ як раққоси испаниягӣ ва модараш як бозигари театр буд. Ӯ дар даҳҳо филми синамоӣ бозӣ кард ва аз бозигарони барҷастаи даҳаҳои 1940 ва 1950 дунёи синамо буд.     Рита, ки панҷ бор шавҳар карда буд, дар мусоҳибае гуфта, ки аввалин шавҳараш 21 сол аз ӯ бузургтар буд ва агар фарде дар нахустин издивоҷ интихоби муносиб надошта бошад, издивоҷҳои бисёр хоҳад кард ва андарз дода буд, ки ҷавонон дар интихоби ҳамсар диққат кунанд, чашмашонро боз кунанд, то маҷбур ба таҷдиди издивоҷ, ки амале дарднок ва пурҳазина ва умрбарбоддиҳанда аст, нашавад.     Шӯҳрати дигари Рита бемории фаромӯшӣ аст. Вай дар ҳоли иҷрои як барнома ногаҳон мазмуни намоишномаро фаромӯш кард, ки бемории ӯро Алтсгеймер ташхис доданд. Ёсмин духтари дувумаш нигаҳдории модарро бар ӯҳда гирифт ва ахбори марбута ба бемории вай сабаб шуд, ки ба бемории фаромӯшӣ таваҷҷӯҳ шавад ва анҷумане ба вуҷуд ояд ва барои кашфи роҳҳои дармон талош шавад.     Маҳорати Рита дар ҳунари намоиш ба ҳадде буд, ки пас аз даргузашташ райисҷумҳури вақти Омрико эъломияи вафоти ӯро имзо карда буд.

Таърихи ҷангҳо – тавсифи Прукупиюс аз сарбози эронӣ

Прокопиюс (500-565) Прокопиюси муаррих 17 октябри соли 553 мелодӣ, китоби маъруфи худ таҳти унвони “Ҷангҳо”-ро ба поён бурд ва нусхаи аслии онро, ки боқӣ мондааст ба императори вақти Руми Шарқӣ ки ҳазинаи тадвини онро пардохт карда буд, таслим кард. Ин китоб дар соли 1453 андаке пеш аз он, ки Қонстантиния ба дасти усмониҳо афтад, ба Рум бурда шуд, то маҳфуз бимонад. Ин китоб асосан дар шарҳи ҷангҳои Эрон ва Руми Шарқӣ дар аҳди Жустиниан аст ва муаллиф бо ин, ки як шаҳрванди Рум буд, дар ин китоб тасвири ҷолибе аз сарбози эронии он замон ироа дода ва навиштааст, ки сарбози эронӣ агар дар майдони набард маҷрӯҳ шавад, нола намекунад ва чунончи ба асорат дарояд бар пои фотеҳ намеафтад ва зораву лоба намекунад. Сарбози эронӣ ҷуз ба дастури фармондеҳи худ даст ба ақибнишинӣ намезанад.     Прокопиюс (500-565 мелодӣ), ки ба муаррихи қарни шашум маъруф аст ҷамъан 8 китоби таърих ва аз ҷумла “Таърихи маҳрамона” навишт. “Таърихи маҳрамона”-и ӯ марбут ба ҷанҷолҳои он даврон аст. Вай дар бархе аз ҷангҳои замони Жустиниан бо сипоҳониёни Рум ҳамроҳ буд ва саҳнаҳои ҷангро мушоҳида карда буд. “Таърихи ҷангҳо” ё “Таърихи ҷангҳои Жустиниан” шомили ҷангҳои ӯ бо Хусрав Анӯшервон, ҷанг бо германҳои Орин дар Италия ва ҷанг бо вандалҳо дар шимоли Офриқо буд.

Пайдоиши истилоҳи “табааи аввал” дар ҷаҳон

Октавиус 17 октябри соли 23 пеш аз мелод, сокинони шаҳри Рум, пас аз ин ки шуниданд сенати Рум Октавиусро райисҷумҳури модомулумр кардааст, дар майдони марказии шаҳр ҷамъ шуданд ва эътироз карданд, ки подшоҳ намехоҳанд. Қаблан ҷуз шоҳ сарони кишвари Рум ҳатто пас аз он, ки унвони император ба онон тааллуқ гирифт, ҳарчанд сол як бор барои идомаи ҳукумати худ хостори раъйи сенат мешуданд ва бо ин, ки амалан император ҳамешагӣ буд, исман интихоби муваққат ба шумор мерафтанд. Октавиус пас аз огоҳ шудан аз ҷамъомади эътирозомез ҳозир шуд ва аз унвоне, ки сенат ба ӯ дода буд сарфи назар кард ва эълом дошт, ки аз ин пас ҳар сол як бор аз сенат дар бораи идомаи кори худ тақозои раъйгирӣ хоҳад ва минбаъд касе ҳақ надорад ӯро император биномад, бояд Princeps, яъне табааи аввал хитоб кунад, ки истилоҳи шахси аввали кишвар аз ҳамон замон аст.

Ҳадяи муаллиф Ин сайти мустақил ва озод, ҳадяи ночизи муаллифи он ба ҳамаи эрониён, эронитаборҳо ва порсизабонон аст, ки эшонро аз ҷон азизтар дорад; ва хидмате меҳанӣ ва омӯзишӣ, ки хидмат ба Меҳан, ҳамватанон ва эронитаборҳо як вазифа, рисолат ва қарзе аст, ки бояд шариф ва халалнопазир бошад ва дар роҳи анҷоми вазифаи меҳанӣ ниёз ба ҳимояти моддии эҳдоӣ набояд бошад ва нахоҳад буд. Интихоби мавзӯъ барои нигориш ва пешниҳод дар сайт назари шахсии муаллиф аст.